Geela nooccyadiisa kala duwan
Geelu marka loo eego dhaqanka iyo nolosha soomaalida waa shayga ugu
qiimaha iyo waxtarka badan looguna jecelyahay xoolaha. Geela soomaalidu wuxuu u
badanyahay ama ukala baxaa saddex nooc:
cashir online
-Geel wabi.
-Geel nugaaleed.
-Geel hawd.
wuxuu kudhaqan
yahay gobolada Bay, Bakool, Jubada hoose, jubada dhexe, iyo G/hiiraan. geela
goboladaas kudhaqan wuxuu ubadan yahay midabada Guduud, Aydin cas, iyo midabka
caddaanka ah oo ugu tiro yar. magacyada loo bixiyana waxaa kamid ah
Geel hawd
Geel hawdka waxaa laga helaa oo uuku dhaqan yahay gobolalada
Doollo, Ceel-cad, Gal-Guduud, Muddug, Sool, iyo T/Dheer. Geel hawdka qaabka iyo
baxaaliga waa meel dhexaad oo geel wabigana waa kayar-yaryahay geel nugaaleed
kana waa ka qiro roon yahay ka itaal iyo xoog badan yahay. Geel hawdku waa
nooca geela oogu adkaysiga badan daaqa iyo kaqatanaanta biyaha taas waxaa loola
jeedaa u adkaysiga gaajada iyo oonka.
Waayo wuxuu marwalba joogaa dhul hawda oo kulul xataa marka ay
doogaada tahay iyo xiliga roobka,taasoo keentay in geel hawdku kulaylka iyo
oonka u adkaysto. Geelaas hawdka kunool midabada nooc kasta waalaga helaa oo
wuxuu qiyaastii noqon karaa sidan hees kuqoran:- caddaan ama qiri-cad, maddaw, guduud,
ciir-bacad iyo fiil.
Magic yada ugu badan ee reer hawdku geela ula baxaan waxaa kamida:-
Eryo, Aloos, Aaran, Baari, Baaqad, Busti, Dahab, Duuban, Doolab,
Good, Gaafan.
Heesaha reer hawd ku ugu heesaan waxaa kamida tan :-
Ø Meel
aan aar marin
Ø Ugaadh
mooyee
Ø Aaran
keediyo aar libaax baa
Ø Aroor
yada hore uubatayn jiray.
Heestaas waxay tilmaamaysaa
in geelu marwalba daaqo ama ku dhaqanyahay dhul aaf ah
Oo dagmada iyo xoolaha kalaba kafog yihiin, dhulka aafka ah iyo
hawdka durugsan waxaa waligiis ku badan ugaarta iyo dugaaga sidda libaaxa sidaas darted geela iyo ragga haya waxay
degaan layihiin libaaxa.
Meelkasta iyo gobolkasta hajoogee geela soomaalidu waa isku muuqaal
dhawyahay midab ahaan iyo qaab ahaanba waxaase jirta in geelu kala waawayn
yahay ama ukala caano badan yahay hadaba gobolka uukudhaqmo iyo goobta nololeed
ee geelaasi kahelo daaqa biyaha, ciida, iyo daranta kuwaas oodhamaan qayb
laxaadleh kaqaataa nolosha iyo waxtarka geela qiimaha iyo waxtarka geelu aad
ayuu ugu sareeyaa wax kastoo oo ay soomaalidu dhaqato oo xoolaha nool ah.
Sababtuna waxay tahay waxaa uu geelu leeyahay waxtar balaadhan oo aan xoolaha
kale lahayn, sida:- caano badan, xoog badan, iyo qiimo badan hadii la iibsho
ama lagu badalo xoolo kale.
Tusaale ahaan:- waxaa hasha la-lisi karaa dhawr jeer maalintii
oolaga yaabo inlaga helo caano aan waxba kala yarayn dhawrka jeer. Waxay yiraah
daan soomaalidu caanaha geelu waa:-
Ø Xero
kumaal
Ø Xiskin
kumaal
Ø Iyo
xig kumaal.
GEEL WABI
Geel wabigu waa geel waa wayn oo dhaadheer geela noocaas ahi waa
geel saan culus oo socodka kuma dheereeyo wuxuuna kamid yahay geelasha
soomaalidu dhaqato midka ugu caano badan geelaasi:- -Wahsad
-Sugaal
-Hudee c
-Dhawrad
- Waayeel
-Magool
-iyo Darbi
Magic yadaas oodhan waxay tilmaamayaan qaabka iyo dabeecada socodka
hashaas.
GEEL NUGAALEED
Geel nugaaleedku waa qaab meel dhaxaad ah waynaan badan iyo
yar-yaraan aad loodareemo midna malaha waana geel saan fudud oo dheereeya xaga
socodka waa nooc dhaga fudud oo qaylada heesta iyo shanqadhta markaba lafal
gala noocaasina aad ayuu ucaano badan yahay laakiin wuu adkaysi yaryahay wakh
tiyada jiilaalka, abaarta, iyo biyo waagaba waayo waa dooxo iyo cows kunool.
geelaasi wuxuu kudhaqan yahay dhulka udhaxeeya:- ceel yagoori iyo degmada laasa
caanood, D/ ayl iyo D/ burtunle dhulkaas ookamida G/ nugaal ee dalka somaliya
ee magaalo madaxdiisuna tahay D/ garoowe waa dhul dooxooyin badan oo aad ucaws
iyo biyo badan. dooxooyinka nugaal waxaa dhex mara dur-duro biyo ah. Geelaas
dhulkaa jooga waxaa midabkiisu ubadan yahay cadaan ama qoryo cad.
Magac yada ugu badan ee loobixiyo geelaas waa sidan hoos kuxusan:-
Xiis
Xiito
Xayaab
Soohan
Saabuun
Siigo
Good
Gardho
Maadhiin
Iyo busti
Hees geel baatidhi :-
Nin kuxada iyo xaraash mooyee inaan xero kale xiis lagaa odhan
xilaa lagu furay. (taas oomac naheedu yahay in lagu gado iyo in lagu dhaco
mooyee si kale xerada ooga bixi maysid xiiseey)
Hees kale oo geel baa tidhi :-
Allow siigeey col siddeetan ah oo sangi iyo lug ah hayna solan
siin. (tani waxay kadhigan tahay allow hashaydaay col fardo leh haynoo keenin
suu anna wuu I idilayaa adna wuu kudhacayaaye).
Soomaalidu geela saan sheegnay aad ayay ujecel yihiin bixintiisuna
waa ay ku addag tahay ninkii haysta ninkii aan haysana hellis tiisu geel sahal
maahan taas baana sabab u ah inaan geel sahal lagu bixin.
Tusaale:- nin soomaali ah oo cigaal la odhan jiray kaasoo doobnomo kuraagay
ilaa sannada 50aad qaraabada iyo saaxiibadiisna jec laayeen inuu guursado ayaa
nin saaxiib kiis ahaa oo xaashi la odhan jiray ku yidhi cigaal saaxiib maad
guursatid oo intaad labaatan halaad oo yaraad ah bixisid gabadh wanaagsan
guursatid?
Cigaal ayaa qosol dhoolo caddeeyay wuxuuna yidhi xaashi waatalo
fiican saaxiib laakin haddii guurku kuxidhan yahay labaatan halaad oo labaxsho
waxaan filayaa inaan kala raagi doono. Cigaal oo inuu geel bixiyaa aynan kahor
cadayn baa gabyay oo yidhi :-
Inkastoo mudaba waa mudee aan milaygii guur joogo inkastoon
marxaladaan kujiro xilo lamoogaanin loda macasha wayn iyo idiyo moodher iyo
geenyo mid kalood tidhaah daba waxbaan kaa maqli lahaaye miyir kayga anigoo
qaba oo aan maanku iga guurin ma muqiininkaro xashiyow sidigta maadhiine
hamaqnaado guurkuba intaan marinlahaa geel.
Nin kaasi wuxuu cadaystay in hadii guurku sabab unoqdo geel
labixiyo uusan guursanba doonin waayo wuxuu rumaysan yahay geela.
Gabaygii
Afar dhalay, afar dhalahayiyo dhaqayo loomaalay iyo dhaban madoobow
ritiga dhuunta lagu qaado hadii aan dhac lookala helayn dhoofna lagu waayay ma
dhulkaan kazoo qodahayaa dhug iyo aar laaga?
Maxamuud wuxuu gabaygan kucadaynayaa in geel ninkii haysta aan xoog
looga qaadi Karin, lacagna uusan dhaaafsanaynin, sidaas darteedna ay aad u adag
tahay si geel lagu helaa.